Po prawo, po lewo, po równo

pl.123rf.com

Zadziwia mnie popularność wyrażeń po prawo, po lewo. Stanowią one przecież błędne skrzyżowanie wyrażeń: na lewo/na prawo oraz po lewej/po prawej stronie.

Zupełnie inaczej sprawa wygląda z wyrażeniem po równo, które przez wiele osób niesłusznie traktowane jest jako błędne.

Przyimek po w związkach oznaczających sposób łączy się przecież z celownikiem: postępować po bożemu, wchodzić po jednemu. Występuje także w postaciach: po cichu, po ludzku, po prostu. Wynikałoby z tego, że jeżeli dzielimy to po równemu lub po równu. Jednak mówimy dzielić po równo i taka forma jest akceptowana. Dlaczego?

Musimy pamiętać, że właściwością przyimków jest uściślanie znaczeń. Np. krople nasercowe czy środki przeciwbólowe są dokładniejsze niż krople sercowe, środki bólowe. Tak samo jest z wyrażeniem po równo. Przyimek po wskazuje w tym wypadku, że podział dotyczy wielu osób. 

Po równo stanowi także analogię do aprobowanych przez język konstrukcji: po litrze wody, po kawałku ciasta, po cukierku. 

Ciekawostką jest fakt, że w słowniku wileńskim występowało hasło porówno (pisane łącznie), które znaczyło 'po równej części'.

Cieszymy się z czegoś, cieszymy się na coś

usmiech.hi4.pl 

Cieszymy się z czegoś, czy cieszymy się na coś?

Wyrażenie cieszyć się na coś wśród osób znających język niemiecki często uważane jest za błąd. Warto jednak wiedzieć, że ta kalka językowa została bardzo dobrze przyswojona przez naszą gramatykę. 

W języku polskim mamy bowiem dwa rozróżnienia. 

Cieszymy się z czegoś co dotyczy czasu teraźniejszego. 

Mówiąc Cieszę się z wakacji mam na myśli wakacje trwające w chwili mojego mówienia. 

Np. Cieszę się z prezentu (który przed chwilą dostałam).

Cieszę się z wycieczki (na której jestem). 

Cieszę się na coś, co dopiero będzie. 

Mówiąc Cieszę się na wakacje mam na myśli wakacje, które wkrótce się rozpoczną.

Np. Cieszę się na spotkanie (które odbędzie się w najbliższym czasie).

Cieszę się na wycieczkę (którą zaplanowałam na weekend). 

Śmiecie czy śmieci?

www.kwesto.pl

Śmiecie czy śmieci? Aby uniknąć dylematu większość użytkowników języka używa słowa odpady :)

Mamy jeden śmieć, ale wiele śmieci. Natomiast biernik tego rzeczownika ma dwie poprawne formy. Możemy powiedzieć śmiecie, ale także śmieci (w odniesieniu do odpadów). 

Używając rzeczownika śmieć w przenośni używamy wyłącznie formy śmiecie. 

Przy pomocy czy za pomocą?

pramer.pl

Mówimy "przy pomocy" czy "za pomocą"?

Oba wyrażenia są poprawne, jednak ważny jest kontekst w jakim ich używamy.

PRZY POMOCY odnosi się do ludzi, "przy pomocy" kogoś: jakiejś osoby.

ZA POMOCĄ w odniesieniu do przedmiotu, "za pomocą" czegoś: pojęcia, zjawiska, przedmiotu, metody, jakiejś rzeczy.

Skróty

Śledząc poszczególne wpisy w internecie zauważyłam, że większość użytkowników nie radzi sobie ze skrótami. Jak je zapisywać? Z kropką, bez kropki, z małej czy wielkiej litery? 

SKRÓTY

W języku polskim skróty najczęściej zapisujemy małymi literami (chyba, że dotyczą nazwy instytucji, np. ZUS, MSWiA lub rozpoczynają zdanie).

Skróty, w których pierwsza i ostatnia litera, jest jednocześnie pierwszą i ostatnią literą wyrazu zapisujemy BEZ KROPKI (np. magister - mgr, doktor - dr, ale już magistra - mgr., doktora - dra/dr. --> jeżeli odmieniając skracany wyraz, zmienia się jego ostatnia litera (z formy występującej w mianowniku na formę innego przypadka), wówczas wstawiamy kropkę.)

W przypadku skrótów wieloczłonowych, jeżeli drugi, trzeci człon rozpoczyna się od samogłoski, wówczas oddzielamy kolejne litery kropkami, np. między innymi - m.in., przed naszą erą - p.n.e. 

Skróty jednoczłonowe, które kończą się na literę, która nie jest ostatnią literą wyrazu, bądź wieloczłonowe, których kolejne człony rozpoczynają się od spółgłoski zapisujemy z KROPKĄ, np. 

- ciąg dalszy nastąpi - cdn.

- i tak dalej - itd.

- i tym podobne - itp.

- jak wyżej - jw.

- wyżej wymieniony - ww.

- to znaczy - tzn.

- tak zwany - tzw. 

- do spraw - ds.

- czytaj - czyt,

- zobacz - zob.

- na przykład - np.

WYJĄTEK stanowią skróty dotyczące walut, wag, miar, jednostek przyrodniczych, symbole pierwiastków (Mg, C, Cl).

Np.

- centymetr - cm

- tona - t

- minuta - min

- kilogram - kg

- grosz - gr

Żołądź czy żołędź?

Mówimy żołędź czy żołądź? 

I tu powszechne zdziwienie! ŻOŁĄDŹ! 

Jeżeli chodzi o rodzaj, to mamy zarówno: 'ta żołądź' jak i 'ten żołądź'. Nigdy żołędź! Mimo że mamy żołędzie, a nie żołądzie. 

Profesor Jan Miodek:

"Większość słowników informowała, że jest to rzeczownik rodzaju żeńskiego (ta żołądź), podczas gdy dla absolutnej większości Polaków był to oczywisty ten żołądź w rodzaju męskim. W tej chwili - na szczęście - w leksykonach znajdują się obie postacie rodzajowe, a za częstszą uznaje się tę w rodzaju męskim. Jako historyk języka dopowiem, że w staropolszczyźnie też używano słowa żołądź w obydwu rodzajach - męskim i żeńskim."

Profesor Mirosław Bańko (PWN):

"Gdy chodzi o owoc dębu lub kolor w kartach, mamy odmianę następującą: ten żołądź lub ta żołądź, dopełniacz tego żołędzia lub tej żołędzi, biernik ten żołądź, tego żołędzia lub tę żołądź, w liczbie mnogiej mianownik te żołędzie, dopełniacz tych żołędzi, narzędnik tymi żołędziami."

flaker.pl

Niech siada! Jak się nazywa? Czyli formy bezosobowe.

Zdarzyło Wam się kiedyś, będąc u lekarza, fryzjera, u krawcowej czy nawet w jakimś biurze, że rozmówcy zwracali się do Was bezosobowo? Typu: Niech siada. Jak się nazywa? Niech przyjdzie jutro. Aż chciałoby się zapytać: ale kto? 

Kiedyś poprzez formy np. niech zrobi ludzie wyższego stanu zwracali się do plebsu, służby. Nie sądzę jednak, by obecnie ekspedientka w sklepie mówiąc - Pierogów dzisiaj nie dostanie. Skończyły się. - chciała podkreślić swoją wyższość. 

Wynika to często z zakłopotania. Gdy rozmówca nie jest pewien czy ma używać formy Pan czy zwracać się po imieniu, najczęściej wybiera formę hmmm... pośrednią (? jego zdaniem) i wyraża się bezosobowo. Jednak to bardzo utrudnia wzajemną komunikację, a co najważniejsze, jest po prostu niegrzeczne! 

Często też, obserwujemy, gdy druga osoba zwraca się do nas przez "wy". Wyciągamy dowodzik. Jechaliśmy za szybko. Do której dzisiaj pracujemy? To również świadczy o braku dobrego wychowania. 

10 lipiec czy 10 lipca?

Mówimy siódmy kwiecień czy siódmy kwietnia? Dziesiąty lipiec czy dziesiąty lipca?

Często mamy z tym problem, używając błędnych form. A odpowiedź jest bardzo prosta: mamy dziesiąty dzień (kogo? czego?) lipca, siódmy dzień (kogo? czego?) kwietnia itd. 

Musimy zapamiętać, że w datowaniu miesiąc występuje ZAWSZE w formie dopełniacza! 

www.deltami.edu.pl

Wychodzimy na pole czy na dwór?

Nie od dzisiaj wiadomo, że formy poszczególnych słów języka polskiego, różnią się w zależność od regionu, w jakim ich używamy. Jak to mówią: "co kraj, to obyczaj", w naszym wypadku - co region, to inna forma. 

Na ziemniaki powiemy kartofle, bądź pyry; na drożdżówkę - słodka bułka, kołacz, placek, szneka. Wariantywne jest również wychodzenie na zewnątrz. Mieszkańcy Warszawy powiedzą wychodzę na dwór, a w południowej Polsce wychodzi się na pole. Mimo odwiecznego sporu o bardziej odpowiednią formę ("szlachta wychodzi na dwór, chłop na pole" itd.) obie są poprawne, ponieważ należą do regionalizmów. 

Daruję sobie cały aspekt polityczny, kształtowanie się języka literackiego i dziedziczenie form (zainteresowanych odsyłam np. do publikacji Kazimierza Nitscha, Odrębności słownikowe Poznania, Krakowa, Warszawy bądź nowszych artykułów na ten temat, czy chociażby słowników regionalizmów czy poprawnej polszczyzny), podkreślę jednak, że wychodzenie na pole jest tak samo poprawne jak wychodzenie na dwór,  a jedynym błędem jest forma miejscownika na dworzu (utworzona analogicznie do wyrażania na podwórzu). 

A co na ten temat ma do powiedzenia prof. Bralczyk? 

Znikło czy zniknęło? Wybuchło czy wybuchnęło?

Często zastanawiamy się nad właściwą formą tych czasowników. Lepiej powiedzieć zniknęło/zniknęła czy znikło/znikła, 

bomba wybuchła czy wybuchnęła? 

Wszystkie formy są POPRAWNE.

Z tym że czasownik wybuchnęła zarezerwowany jest dla istot żywych, natomiast wybuchła dla rzeczowników nieżywotnych.

Np. Zobaczywszy bałagan mama wybuchnęła gniewem. 

W centrum miast wybuchła bomba. 

O słowie "zajebisty"

Słowo to jest niezwykle popularne wśród młodzieży, która najwidoczniej nie zdaje sobie sprawy z jego etymologii. Co więcej, od wyrazu "zajebisty" tworzone są eufemizmy, np. przymiotnik "zarąbisty".

Zajebista impra, zarąbisty telefon, zajebiście było! W języku potocznym, młodzieżowym takie zdania to chleb powszedni. Czy używane są świadomie? 

Słowo "zajebisty" pochodzi od słowa jebać, które, jak wiadomo, jest nawet nie tylko przekleństwem (obelga) co dosadnym wulgaryzmem (wyrazy używane do wyrażania gniewu).

W ostatnim czasie mogliśmy śledzić zagorzałą dyskusję na temat rzekomej dewaluacji tego słowa.

Podkreślam, rzekomej, gdyż naukowcy są zgodni, że słowo "zajebiście" jest WULGARNE!

Prof. Mirosław Skarżyński
Wyraz, o który chodzi, jest bez wątpienia wulgarny bez względu na to, co niektórzy ludzie używający go publicznie z upodobaniem sądzą. To, że został upowszechniony i można się na niego natknąć w telewizji, radiu i gazetach, nie zmienia tej oceny.

Prof. Jan Miodek
Co ja z nim przeżyłem! Mam do niego wyjątkowo nerwowy stosunek. Nie jestem święty pod względem wulgaryzmów, zdarza mi się rzucić mięsem, ale słowa „zajebiście” jeszcze ani razu, w życiu nie użyłem. Ono mnie wyjątkowo razi, jest wyjątkowo wstrętne i obrzydliwe fonetycznie. Przed paroma laty jedna z gazet napisała, że profesor Miodek w „Ojczyźnie polszczyźnie” stwierdził, że słowo „zajebiście” było na początku wulgarne, ale od częstego używania uległo neutralizacji i można z nim dzisiaj iść na salony. Na efekty nie trzeba było długo czekać. Ruszyły matury a tam jest zawsze pytanie o życie wyrazów, ich zmiany znaczeniowe itp. Co drugi abiturient napisał „no np. słowo zajebiście, jak powiedział prof. Miodek, kiedyś wulgarne dzisiaj jest stylistycznie neutralne”. Myślałem, że dostanę ataku apopleksji. Ja tak nigdy w życiu nie powiedziałem! 

Prof. Mirosław Bańko
Poczucie wulgarności języka osłabło w ostatnich latach, więc to, co dla starszych jest wulgarne, średnie pokolenie odbiera jako pospolite, a młodsze – jako potoczne. Jako osoba należąca do średniego pokolenia uważam słowo zajebisty za wystarczająco wulgarne, aby go nie używać w miejscach publicznych, np. w szkole.  

Co z tym przecinkiem?

źródło:kari2010.bloog.pl

Kwestia postawienia przecinka w zdaniu może być prawdziwym dylematem. Co z tym przecinkiem? Gdzie i kiedy go postawić? 

Jest kilka zasad, które, porządkując interpunkcję, mają nam ułatwić pisanie. 

Przecinek stawiamy

1. ZAWSZE przed:

- ale 

- bo 

- gdyż

- lecz

2. Gdy wymieniamy/wyliczamy szereg czasowników, rzeczowników bądź wyrazów tego samego typu: 

Kup bułki, mleko, masło, jogurt.

Na zewnątrz jest zimno, deszczowo, wietrznie.

3. Przed imiesłowem zakończonym na -ąc, łszy, 

-wszy (wyjątek: wyjąwszy (w znaczeniu oprócz)

4. Podwójnym przecinkiem zaznaczamy wtrącenie, dopowiedzenie.

5. Przed wyrazami uwypuklającymi treść, np:

- raczej

- prawdopodobnie

- nawet

- przynajmniej

- chyba

- na przykład

- ewentualnie

Przecinka NIE stawiamy

1. Gdy wymieniamy szereg wyrazów nierównorzędnych:

Byłem na pierwszym polskim festiwalu muzyki jazzowej. (pierwszy z polskich festiwali)

2. Przed:

- tudzież

- i (chyba że chodzi o wyliczenia np. Byliśmy w kinie, i w teatrze, i w operze)

- albo

- ani

- oraz

- lub

- bądź

(chyba że któryś z tych wyrazów rozpoczyna wtrącenie, dopowiedzenie, wówczas STAWIAMY przed nim przecinek)

- czy

3. Po MIMO ŻE (dopiero po czasowniku występuje przecinek, np. Mimo że zaspałam, zdążyłam na autobus.)

4. Przed spójnikami w połączeniu z partykułą, spójnikiem i przysłówkiem:

- własnie gdy/jak/kiedy

- dlatego że/iż

- tym bardziej że

- zwłaszcza że

- chyba że

5. W połączeniu: dwóch spójników, zaimka względnego i spójnika, spójnika i zaimka względnego (a choć/gdy/jeśli/mianowicie/kiedy/ponieważ/więc/że)

6. W utartych zwrotach (nie wiadomo kiedy, po raz nie wiem który itd.)

7. W frazeologizmach (jak z bicza strzelił, uciec gdzie pieprz rośnie itd.)

Najważniejsze, żeby pamiętać o tym, że przecinek nie bez powodu należy do znaków przestankowych. Najprościej mówiąc: Stawiamy go w momencie, kiedy chcemy wziąć oddech. 

Dla szczególnie zainteresowanych polecam http://www.prosteprzecinki.pl/

Odnośnie czegoś, czy odnośnie do czegoś?

Ostatnio zrobiło się głośno wokół dylematu: mówimy odnośnie do czegoś, czy odnośnie czegoś?

Poprawnie powinniśmy mówić: ODNOŚNIE DO CZEGOŚ (forma ta jest zgodna z normą składniową). 

Prof. Miodek, uznając wyrażenie odnośnie czegoś za błędne (zapożyczenie składniowe z języka rosyjskiego) tłumaczy: "Skoro wszyscy posługujemy się zwrotem 'odnosić się do czegoś', racjonalna i funkcjonalna jest obecność przyimka 'do' w pokrewnej syntagmie 'odnośnie do czegoś'."(źródło)

Natomiast prof. Mirosław Bańko zostawia mówiącemu dowolność: "W tej sytuacji można iść za zwyczajem językowym jako „ostatecznym prawodawcą”, ale można też bronić tradycji, twierdząc – jak niektórzy językoznawcy – że „błąd wielokrotnie powtórzony nie przestaje być błędem”.

Jednak, z logicznego punktu widzenia odnosimy się do czegoś. 

Mając dylemat, warto skorzystać z synonimów: w stosunku do czegoś, w związku z czymś. Wtedy nie będziemy musieli obawiać się błędu. 

rysunki-jezykowe.blogspot.com

Profesorzy czy profesorowie?

pl.123rf.com 

• Obie formy są poprawne. Jednak mówiąc "profesorowie" podkreślamy szacunek, jest to forma bardziej uroczysta, grzecznościowa, zalecana.

Mieszkaniec Krety to...?

Wiecie jak nazywa się mieszkaniec/mieszkanka Krety, Liechtensteinu czy Monako?

Niektóre nazwy mieszkańców danego państwa/regionu mogą dostarczyć dużych problemów. 

Poniżej przedstawiam tabelę zawierającą te najtrudniejsze:

Andora - mieszkaniec Andory/mieszkanka Andory

Austria - Austriak/Austriaczka

Azerbejdżan - Azerbejdżanin, Azer/Azerbejdżanka, Azerka

Bangladesz - Banglijczyk/Banglijka

Dania - Duńczyk/Dunka

Grecja - Grek/Greczynka

Gruzja - Gruzin/Gruzinka

Indie - Indus/Induska (dawniej Hindus/Hinduska)

Kenia - Kenijczyk/Kenijka

Kreta - Kreteńczyk/Kretenka
Liechtenstein - mieszkaniec Liechtensteinu/mieszkanka Liechtensteinu
Łotwa - Łotysz/Łotyszka
Monako - mieszkaniec Monako/mieszkanka Monako
Rodos - Rodyjczyk/Rodyjka
Tadżykistan - Tadżyk/Tadżyjka
Turcja - Turek/Turczynka
Uzbekistan - Uzbek/Uzbeczka, Uzbejka

źródło: www.pokertexas.pl

Wyrazy mylone

Wyrazy mylone - są takie pary słów, które brzmią podobnie, są podobnie zbudowane lub pochodzą z tego samego pola znaczeniowego, ale mają różne znaczenia.

Jednym z przykładów wyrazów podobnie brzmiących jest para chorał i churał. Chorał to uroczysty śpiew liturgiczny, utwór muzyczny w formie podniosłej pieśni kościelnej, przeznaczony do takiego śpiewu. Natomiast churał to organ władzy państwowej w Mongolii. Rzeczowniki te, mogą być mylone w skutek podobieństwa dźwiękowego.

Podobieństwo formalne jest przyczyną mylenia czasowników adaptować i adoptować. Pierwszy z nich, czyli adaptować oznacza przystosowywać się do czegoś. Natomiast adoptować,  należy do terminologii prawniczej i oznacza uznać czyjeś dziecko za swoje, przysposobić je. W tym wypadku pomyłki są obustronne i wynikają z bardzo dużego podobieństwa formalnego i znaczeniowego. Oba odnoszą się do przystosowania, przysposobienia. 

Podobieństwo budowy jest przyczyną mylenia wyrazów formować i formułować. Oba wywodzą się od wyrazu forma. Formować oznacza kształtować coś, nadawać określoną formę. Natomiast formułować – nadawać jakiejś myśli, programowi – zwięzłą postać słowną.

Wspólne elementy istnieją również w parach rzeczowników ewangelik (powołujący się na Ewangelię jako źródło wiary) i ewangelista (autor ewangelii), które związane są etymologicznie z Ewangelią czy metodyk (specjalista w zakresie metodyki, zasad wykonywania jakiejś pracy) i metodysta (człowiek, który w swojej doktrynie religijnej zawraca uwagę na konieczność osobistego przeżycia łaski Bożej, jako warunku rozgrzeszenia), wywodzące się od przymiotnika metodyczny. 

Bardzo bliskie formalnie są rzeczowniki status i statut. Odnoszą się one do tej samej sfery zjawisk, czyli organizacji życia społecznego. Jednak różnią się pod względem znaczenia. Status to stan prawny jakiejś osoby, instytucji, organizacji. Natomiast statut to zbiór przepisów określających cele i zadania jakiejś organizacji, opisujących też jej strukturę i sposoby działania.

Do wyrazów mylonych należą również: efektywny i efektowny (zajrzyj) oraz cenzura i cezura (zajrzyj).

Kaszle mnie?

Wiele osób pyta, czy sformułowanie "kaszle mnie" jest poprawne.

Oczywiście, że nie. 

Czasownik kaszleć, mieć kaszel odmienia się w języku polskim przez osoby (ja kaszlę, ty kaszlesz itd.). Możemy powiedzieć boli mnie np. brzuch, ale "kaszle mnie (kto?co?) ja" (bo ja jestem wykonawcą czynności kaszlania) brzmi zupełnie bez sensu.

Kaszleć czy kasłać? Zajrzyj

"Z wyjątkiem" czy "za wyjątkiem"?

Coraz częściej słyszę pytania dotyczące zwrotów za wyjątkiem i z wyjątkiem. Który z nich jest poprawny?

Oczywiście z wyjątkiem, w sensie pomijając coś, z wyłączeniem czegoś/kogoś. 

np. Lubię wszystkie warzywa Z WYJĄTKIEM brukselki. 

Wyrażenie za wyjątkiem jest błędem językowym (prof. Klemensiewicz traktuje je jako półrusycyzm). Przyimek 'za' w połączeniu z rzeczownikiem w funkcji narzędnika oznacza coś z tyłu (za drzwiami) czy  następstwo czegoś (jeden za drugim). 

Poprawnym sformułowaniem jest również w drodze wyjątku, którego jednak nie należy używać w starannej wymowie, gdyż jest ono charakterystyczne głównie dla stylu urzędowego. 

Zdejm czy zdejmij?

Większość słowników podaje wyłącznie formę 'zdejmij', jednak 'zdejm' mówili m.in. Słowacki, Krasiński, Prus, Żeromski, Reymont. Również w Korpusie Języka Polskiego forma 'zdejm' występuje częściej. Prawdopodobnie badacze wybierając formę 'zdejmij' kierowali się analogią do takich czasowników jak np. zająć, ująć, w związku z tym używanie jej jest bezpieczniejsze. Aczkolwiek, 'zdejm' nie jest błędem językowym.

Z rzędu czy pod rząd?

Polska tenisistka dwa razy z rzędu pokonała swoją przeciwniczkę. a może Polska tenisistka dwa razy pod rząd pokonała swoją przeciwniczkę. 

Zgodnie z zasadami normy wzorcowej poprawna forma to Z RZĘDU. 

Sformułowanie pod rząd to rusycyzm,  błąd językowy. Jednak jego rozpowszechnienie w uzusie spowodowało akceptację tego wyrażenia w normie (wyłącznie!) użytkowej (w normie wzorcowej wyrażenie pod rząd jest potępiane, jako rażący rusycyzm).

rysunki-jezykowe.blogspot.com