wtorek, 23 kwietnia 2013

Wyrazy mylone


Wyrazy mylone - są takie pary słów, które brzmią podobnie, są podobnie zbudowane lub pochodzą z tego samego pola znaczeniowego, ale mają różne znaczenia.

Jednym z przykładów wyrazów podobnie brzmiących jest para chorał i churał. Chorał to uroczysty śpiew liturgiczny, utwór muzyczny w formie podniosłej pieśni kościelnej, przeznaczony do takiego śpiewu. Natomiast churał to organ władzy państwowej w Mongolii. Rzeczowniki te, mogą być mylone w skutek podobieństwa dźwiękowego.

Podobieństwo formalne jest przyczyną mylenia czasowników adaptować i adoptować. Pierwszy z nich, czyli adaptować oznacza przystosowywać się do czegoś. Natomiast adoptować,  należy do terminologii prawniczej i oznacza uznać czyjeś dziecko za swoje, przysposobić je. W tym wypadku pomyłki są obustronne i wynikają z bardzo dużego podobieństwa formalnego i znaczeniowego. Oba odnoszą się do przystosowania, przysposobienia. 

Podobieństwo budowy jest przyczyną mylenia wyrazów formować i formułować. Oba wywodzą się od wyrazu forma. Formować oznacza kształtować coś, nadawać określoną formę. Natomiast formułować – nadawać jakiejś myśli, programowi – zwięzłą postać słowną.

Wspólne elementy istnieją również w parach rzeczowników ewangelik (powołujący się na Ewangelię jako źródło wiary) i ewangelista (autor ewangelii), które związane są etymologicznie z Ewangelią czy metodyk (specjalista w zakresie metodyki, zasad wykonywania jakiejś pracy) i metodysta (człowiek, który w swojej doktrynie religijnej zawraca uwagę na konieczność osobistego przeżycia łaski Bożej, jako warunku rozgrzeszenia), wywodzące się od przymiotnika metodyczny. 

Bardzo bliskie formalnie są rzeczowniki status i statut. Odnoszą się one do tej samej sfery zjawisk, czyli organizacji życia społecznego. Jednak różnią się pod względem znaczenia. Status to stan prawny jakiejś osoby, instytucji, organizacji. Natomiast statut to zbiór przepisów określających cele i zadania jakiejś organizacji, opisujących też jej strukturę i sposoby działania.





Do wyrazów mylonych należą również: efektywny i efektowny (zajrzyj) oraz cenzura i cezura (zajrzyj).

niedziela, 21 kwietnia 2013

Kaszle mnie?

Wiele osób pyta, czy sformułowanie "kaszle mnie" jest poprawne.
Oczywiście, że nie. 

Czasownik kaszleć, mieć kaszel odmienia się w języku polskim przez osoby (ja kaszlę, ty kaszlesz itd.). Możemy powiedzieć boli mnie np. brzuch, ale "kaszle mnie (kto?co?) ja" (bo ja jestem wykonawcą czynności kaszlania) brzmi zupełnie bez sensu.

Kaszleć czy kasłać? Zajrzyj

wtorek, 16 kwietnia 2013

"Z wyjątkiem" czy "za wyjątkiem"?

Coraz częściej słyszę pytania dotyczące zwrotów za wyjątkiem i z wyjątkiem. Który z nich jest poprawny?
Oczywiście z wyjątkiem, w sensie pomijając coś, z wyłączeniem czegoś/kogoś. 

np. Lubię wszystkie warzywa Z WYJĄTKIEM brukselki. 

Wyrażenie za wyjątkiem jest błędem językowym (prof. Klemensiewicz traktuje je jako półrusycyzm). Przyimek 'za' w połączeniu z rzeczownikiem w funkcji narzędnika oznacza coś z tyłu (za drzwiami) czy  następstwo czegoś (jeden za drugim). 

Poprawnym sformułowaniem jest również w drodze wyjątku, którego jednak nie należy używać w starannej wymowie, gdyż jest ono charakterystyczne głównie dla stylu urzędowego. 

piątek, 12 kwietnia 2013

Zdejm czy zdejmij?




Większość słowników podaje wyłącznie formę 'zdejmij', jednak 'zdejm' mówili m.in. Słowacki, Krasiński, Prus, Żeromski, Reymont. Również w Korpusie Języka Polskiego forma 'zdejm' występuje częściej. Prawdopodobnie badacze wybierając formę 'zdejmij' kierowali się analogią do takich czasowników jak np. zająć, ująć, w związku z tym używanie jej jest bezpieczniejsze. Aczkolwiek, 'zdejm' nie jest błędem językowym.