Pisownia wyrazów z cząstką -kolwiek

Cząstkę -kolwiek ZAWSZE piszemy łącznie!

Przykłady:

- cokolwiek,

- gdziekolwiek,

- kiedykolwiek, 

- aczkolwiek,

- którykolwiek,

- czegokolwiek,

- jakkolwiek,

- jakikolwiek.

Cząstki, które zawsze piszemy ŁĄCZNIE:

- ąd (dokąd, skąd)

- ędy (tędy, którędy)

- dziesiąt (pięćdziesiąt, osiemdziesiąt)

- dzieści (trzydzieści, czterdzieści)

- inąd (skądinąd)

- kroć (stokroć, wielokroć)

- krotny (dwukrotny, pięciokrotny)

- krotnie (stokrotnie, wielokrotnie)

- mość (waszmość, jegomość)

- nasty (piętnasty, osiemnasty)

- naście (dziewiętnaście, jedenaście)

- set (pięćset, osiemset).

W cudzysłowie

Bardzo często słyszymy, że coś jest ujęte w cudzysłowiu. Forma ta jest niepoprawna! Wynika prawdopodobnie z błędnej analogii do słowa przysłowie, w przysłowiu. 

Wyraz cudzysłów powstał z połączenia dwóch słów: cudze i słowo dlatego mówimy w CUDZYSŁOWIE.

Cząstka -by pisana łącznie

Ostatnio było o tym, kiedy cząstkę -by piszemy oddzielnie.  Teraz kolej na zasady pisowni łącznej.

-BY piszemy ŁĄCZNIE:

1. Z osobowymi formami czasownika: zrobiłbyś, upiekłabym, posprzątalibyście. 

2. Z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej: wydawałoby się, malowałoby się, należałoby.

3. Z partykułami (np. aleby, chybaby, anibym, obyśmy itd.)

4. Ze spójnikami (dokładniej większością spójników, np. leczbym, tobyśmy, żebyś, więcbyście)

5. W wyrazach porównawczych: jakby, jakoby, niby. 

Pisownia cząstki -by

Zauważyłam, że wiele problemów dostarcza pisownia cząstki -by. 

Dzisiaj zajmę się przypadkami, w których cząstki -by, -bym, -byś, -byśmy, -byście piszemy rozłącznie. 

BY piszmy oddzielnie po:

- rzeczownikach, przymiotnikach, imiesłowach przymiotnikowych, przysłówkach, liczebnikach, zaimkach (z wyjątkiem przysłownych), bezokolicznikach, 

- wyrazach o funkcji czasownikowej (trzeba, warto, można itd.),

- formach bezosobowych zakończonych na -no, -to, 

- wyrazach typu winien, powinien, 

- jako połączenie z końcówkami -(e)m, -(e)ś, -(e)śmy, (e)ście

Spójnik -by znaczy to samo, co: żeby, ażeby, aby. 

Było napisane czy pisało?

Dlaczego połowa społeczeństwa mówi: pisało? Poprawnie jest BYŁO NAPISANE.

Nie mówimy przecież np: 

Na ścianie malowało..., tylko Na ścianie było namalowane ...

Tak samo odmieniamy wyraz pisać:

Na tablicy było napisane, W gazecie było napisane (lub: w gazecie pisali/piszą). 

Linia najmniejszego oporu

Określenie iść po najmniejszej linii oporu znane jest każdemu. Ale nie każdy wie, że jest ono niepoprawne. Wyjaśnienie jest bardzo proste: to opór może być najmniejszy, a nie linia (linia może być np. krótka). Przecież mamy na myśli pójście na łatwiznę, czyli po LINII NAJMNIEJSZEGO OPORU.  

źródło:translite.pl

Pleonazm a tautologia

Często te dwa pojęcia są błędnie stosowane jako synonimy. Musimy pamiętać, że istnieje jednak różnica pomiędzy pleonazmem, a tautologią. Dla przeciętnego użytkownika języka jest ona niedostrzegalna i nie ma praktycznie znaczenia. Jednak chcąc używać tych pojęć należy wiedzieć co konkretnie oznaczają. 

PLEONAZM to połączenie dwóch wyrazów, które znaczą to samo (opiera się na bliskoznaczności)

Np.

- cofać się do tyłu

- kontynuować dalej

- fakt autentyczny 

- okres czasu

- skręcać w bok

Konkretnie o pleonazmach pisałam tutaj

TAUTOLOGIA to powtórzenie znaczenia (opiera się na jednoznaczności)

Np. 

- polepszenie i poprawa

- źródło i geneza

- ogólnie generalizując

- dlatego bo

- jeszcze w dodatku
- tylko i wyłącznie (wyjaśnienie)

To czy używamy pleonazmów czy tautologii nie ma znaczenia. Ważne jest, aby starać się popełniać jak najmniej błędów językowych. 

Nowy Rok, a nowy rok

Jest różnica? Oczywiście. Pisząc Nowy Rok rozumiemy, że chodzi o konkretny dzień, czyli 1 stycznia. Natomiast nowy rok, to po prostu określenie roku, który właśnie zaczynamy. 

W odmianie wygląda to tak:

Odwiedzę Cię w Nowy Rok (czyli 1 stycznia).

Odwiedzę Cię w nowym roku (czyli po prostu po 31 grudnia, bez konkretnej daty)

Pamiętajmy: Mamy rok DWA TYSIĄCE TRZYNASTY, a nie dwutysięczny trzynasty. (wyjaśnienie)

Śmiali się czy śmieli?

Oczywiście śmiali się, ale spotykamy się również z formą oboczną śmieli, która kiedyś traktowana była jako gwarowa.

Ciekawostką będzie fakt, że dawniej mówiono: śmiejać się, śmiejali się. Jednak, aby dobrze zrozumieć różnicę, należy odwołać się do historii języka polskiego.

Jeszcze przed XII wiekiem w języku polskim zaszedł proces zwany przegłosem polskim (występował tylko w naszym języku). Polegał on na tym, że jeśli samogłoska "e" występująca po spółgłosce miękkiej (np. i) znalazła się przed spółgłoską t, d, s, z, n, r, ł zamieniała się w "o" lub "a". Zgodnie z tym procesem nastąpiła zmiana: gwieździe-gwiazda, cieśla-ciosać, lecie-lato, lesie-las, milczeli-milczał, siedzieli-siedział, widzieli-widział. Poprzez błędną analogię do ostatnich trzech par wytworzyła się forma śmieli się-śmiał się. Trzeba pamiętać, że obecna forma śmiali się pochodzi ze ściągnięcia grupy -eja- (śmiejać się-śmiać się, śmiejali się-śmiali się). Zatem czasownik śmiać się nie mógł być wynikiem przegłosu polskiego, ponieważ nigdy nie zawierał "e", lecz grupę -eja-, która ściągnęła się w "a". 

Wymyślić, nienawidzić

Wymyślić czy wymyśleć, nienawidzić czy nienawidzieć? 

Te dwa czasowniki sprawiają wiele trudności. Przy ich odmianie należy powołać się na trzecią osobę liczby pojedynczej: 

- on wymyślił/ on nienawidził

Skoro w wygłosie w trzeciej osobie liczby pojedynczej mamy końcówkę -ił musi być końcówka -ić (nie -eć).

Błędna wymowa wynika ze skojarzenia z bezokolicznikami myśleć, widzieć, ale on widział, on myślał!

Do XVIII wieku w języku polskim mieliśmy czasownik myślić (stąd prawidłowa forma wymyślić), natomiast myśleć było formą gwarową, która na wzór czasownika widzieć przeniknęła do języka jako poprawna.

Taka sama zasada występuje w wyrazach: lubić (a nie lubieć), domyślić (a nie domyśleć), zmyślić (a nie zmyśleć).