Przekręcone powiedzenia, cz. II

www.fotoplatforma.pl

Z poprzedniego postu dowiedzieliśmy się, że spadamy z dużego konia, orzech jest twardy, a gruszek w popiele się nie zasypia. Teraz czas na kolejne przekręcane powiedzenia.

Kiedy mamy na myśli osobę, która przechwala się swoimi osiągnięciami, zapominając o zasługach innych, mówimy, że każda liszka swój ogon chwali (nie: każda myszka/pliszka swój ogon chwali). Co to jest liszka? To samica lisa, a jak wiadomo lisy mają długie i puszyste ogony (w przeciwieństwie do cieniutkich mysich ogonków). 

Jeśli zadowalamy się osiągniętym sukcesem i nie mamy zamiaru dalej się rozwijać, wtedy spoczywamy na laurach (nie: osiadamy na laurach). Powiedzenie to nawiązuje do wieńca laurowego, który kiedyś zdobił głowy najwybitniejszych. Jeśli osoba, która została odznaczona laurem, zaprzestawała dalszego rozwoju - odpoczywała, czy inaczej spoczywała na laurach. 

Kolejne przekręcane przysłowie to mądrej głowie dość dwie słowie (nie: mądrej głowie dość po słowie). Dwie słowie, czyli dwa słowa (dawniej używano liczy podwójnej do określenia rzeczowników; pozostałością są: rękoma, oczyma). Oznacza to, że mądrej osobie, nie trzeba dwa razy niczego powtarzać. 

Zapewne znacie mitologiczny węzeł gordyjski. Był to splątany węzeł, łączący jarzmo i dyszel starego królewskiego wozu. Według przepowiedni, ten kto rozwiąże węzeł, zostanie królem całej Azji. Z zadaniem tym postanowił zmierzyć się Aleksander Macedończyk. Niestety, mimo wielu prób, nie udało mu się rozwiązać węzła - przeciął go więc mieczem. Dlatego mówimy przeciąć/rozciąć węzeł gordyjski, a nie rozwiązać węzeł gordyjski, co oznacza poradzić sobie z problemem w niebanalny sposób, często niezgodny z zasadami. 

Przekręcone powiedzenia, cz. I

konienaszymyciem.blox.pl

Pisałam już o błędnie używanych przysłowiach. Teraz czas zająć się powiedzeniami, w których poszczególne słowa są przekręcane.

Na początek najbardziej popularne Spaść z wysokiego konia. Na czym polega błąd? Prawidłowo powinniśmy mówić Spaść z dużego konia - taki kształt ma ten stały związek wyrazowy.*

Kiedy mamy coś trudnego do zrobienia mówimy, że jest to twardy orzech do zgryzienia, a nie: trudny/ciężki orzech do zgryzienia.

Błędem jest również mówienie wolność Tomku w swoim domku. Prawidłowo powiedzenie to brzmi wolnoć Tomku w swoim domku. Co oznacza wyraz wolnoć? To archaizm będący połączeniem słów wolność i ci i oznacza pozwolenie na coś. 

Nie zasypiać gruszek w popiele. Nagminnie zamieniamy zasypiać na zasypywać, gdyż wydaje nam się, że to brzmi bardziej logicznie. Bo co może oznaczać zasypianie gruszek w popiele? Dawniej prawdziwy przysmak stanowiły pieczone gruszki. Wkładało się jej do popiołu i czekało, aż się podpieką. Niestety trwało to bardzo długo, nawet kilkadziesiąt minut. Dlatego ludziom w oczekiwaniu na gotowe gruszki zdarzało się zasnąć. Wtedy owoce ulegały całkowitemu spaleniu - nie wolno więc zasypiać, kiedy gruszki są w popiele, czyli inaczej nie zaniedbywać toczącej się sprawy. 

* w tym miejscu warto zaznaczyć, że wysoki to przymiotnik nadużywany we współczesnej polszczyźnie; dziennikarze sportowi mówią o wysokiej formie, wysokiej frekwencji, zamiast dobra forma, duża frekwencja.  

Błędnie używane przysłowia

demotywatory.pl

Tłumaczyłam kiedyś błędne użycie zdania Kończ waść, wstydu oszczędź. Dzisiaj natomiast zajmę się przysłowiami, które są używane w niewłaściwych kontekstach.

Na początek słynne zdanie Heraklita Niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, czy jak się przyjęło w języku potocznym: Nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki. Często powiedzenia tego używają ludzie, którzy nie mają ochoty drugi raz zajmować się tą samą rzeczą, ponownie do czegoś/kogoś wracać. Takie użycie jest błędne!

Jak zapewne pamiętacie z filozofii, Heraklit uważał, że na świecie nie ma nic stałego; wszystko przemija, zmienia się, płynie (panta rhei). Dlatego mówiąc, że nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki, miał na myśli, że woda w rzece, do której weszliśmy za pierwszym razem, już nigdy nie będzie taka sama. Ta pierwsza dawno odpłynęła - woda w rzece, do której wejdziemy po raz drugi jest już inną wodą.

Kolejne zdanie źle używane to Wyjątek potwierdza regułę. Wcale nie chodzi o to, że wyjątek jest zgodny z regułą! Ale o to, że to reguła jasno definiuje, kiedy wyjątek może nastąpić. Po prostu, skoro jest jakiś wyjątek, to musi być też reguła mówiąca o tym wyjątku. Aby nie było żadnych wątpliwości, przysłowie to powinno brzmieć Wyjątek sprawdza regułę.

Między Bogiem a prawdą - poprawnie to powiedzenie powinno brzmieć Bogiem a prawdą, czyli szczerze mówiąc, prawdę mówiąc. Niektórzy dodają na początku między, aby powiedzieć o czymś, co nie jest ani prawdą, ani kłamstwem. Jest to błąd. Przyimek a w Bogiem a prawdą, nie oznacza przeciwstawności Boga i prawdy, ale ich połączenie (ma uroczystszą formę niż i). 

Co zapisujemy małą, a co wielką/dużą literą?

Wiadomo, że imiona, nazwiska, nazwy własne zapisujemy wielką/dużą literą*, a nazwy dni tygodnia, miesięcy - małą. Problem pojawia się z nazwami obrzędów czy świąt. Wielu ludzi zastanawia się czy napisać Mikołajki czy mikołajki, Walentynki czy walentynki, Andrzejki czy andrzejki?  Poniższa ściąga, pomoże Wam rozwiać wszelkie wątpliwości :-)

WIELKĄ LITERĄ PISZEMY

1. Imiona i nazwiska ludzi, nazwy własne zwierząt i drzew; również nazwy pospolite użyte w funkcji imion postaci literackich, np. Podkomorzy, Hrabia; oraz imiona postaci fikcyjnych, np. Śpiąca Królewna, Piotruś Pan, Smok Wawelski. 

2. Imiona własne bogów oraz jednostkowych istot mitologicznych, np. Ares, Zeus, Hera, Herkules, Syzyf, Erynie, Parki.

3. Przydomki, pseudonimy, przezwiska (jeśli przydomek jest wyrażeniem przyimkowym, to przyimek zapisujemy małą literą - Jan bez Ziemi, Jurand ze Spychowa).

4. Imiona własne ludzi użyte w znaczeniu przenośnym (np. nazwisko autora użyte w znaczeniu jego dzieła: Pożycz Mickiewicza).

5. Nazwy mieszkańców części świata, mieszkańców krajów, hipotetycznych mieszkańców planet, członków narodów, ras i szczepów, mieszkańców terenów geograficznych: regionów, krain, prowincji. (ALE: żyd - jako wyznawca judaizmu; murzyn - ktoś opalony; wykonujący pracę za kogoś; nazwy członków narodowości w znaczeniu żartobliwym; lekceważąco, deprecjonująco: angol, rusek, żydek).

6. Nazwy dynastii.

7. Przymiotniki dzierżawcze zakończone na -owski, -owy, -in, -yn, -ów, np. Całun Turyński, dramat Szekspirowski, Psałterz Dawidów.

8. Nazwy świąt i dni świątecznych (Boże Narodzenie, Nowy Rok, Niedziela Wielkanocna, Boże Ciało).

9. Nazwy imprez krajowych, międzynarodowych (Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Ogólnopolskie Dyktando, Dzień Ziemi).

10. Tytuły czasopism i cykli wydawniczych, nazwy krojów czcionek drukarskich, pierwszy wyraz w tytułach jedno- i wielowyrazowych (wyjątki to tytuły ksiąg biblijnych).

11. Nazwy języków programowania, systemów komputerowych, programów; jednowyrazowe nazwy programów telewizyjnych, radiowych, tytuły audycji, widowisk (w wielowyrazowych tylko pierwszy wyraz piszemy wielką literą; chyba że program ma charakter cykliczny - wtedy całość wielką literą).

12. Nazwy gwiazd, planet, konstelacji (w nazwach komet, słowo kometa jest nazwą rodzajową, więc piszemy je małą literą, np. kometa Halleya).

13. Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy własne państw, regionów, nazwy geograficzne i miejscowe, nazwy dzielnic, ulic, placów, nazwy własne przedsiębiorstw i lokali, nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych (Budapeszt, Tatry, Delikatesy, Jama Michalika, Kawiarnia Literacka).

14. Nazwy indywidualne urzędów i władz, urzędów jednoosobowych w aktach prawnych, nazwy orderów, odznaczeń, nagród (Order Orła Białego, Krzyż Zasługi, Nike, Oscar, Nobel).

MAŁĄ LITERĄ PISZEMY

1. Nazwy dni tygodnia, miesięcy, okresów kalendarzowych, nazwy epok, prądów kulturalnych, kierunków filozoficznych, kierunków kulturowo-artystycznych, wydarzeń lub aktów dziejowych (półrocze, rok, kwartał, barok, romantyzm (wyjątek: Młoda Polska), marksizm, żeromszczyzna, hołd pruski, kongres wiedeński).

2. Nazwy obrzędów, zabaw, zwyczajów (mikołajki, walentynki, andrzejki, zaręczyny).

3. Nazwy gatunkowe modlitw i nabożeństw, nazwy utworów literackich i naukowych, utworów muzycznych (roraty, godzinki, monografia, symfonia).

4. Nazwy tańców (polka, kankan).

5. Nazwy różnego rodzaju wytworów przemysłowych (mercedes, fiat, opel, kodak, sony).

6. Nazwy jednostek monetarnych, nawet tych utworzonych od imion własnych (złoty, grosz, napoleon, ludwik).

7. Nazwy sztucznych języków międzynarodowych (esperanto, ido, novial).

8. Nazwy potocznie używanych jednoczłonowych nazw roślin (marcinki, turki, jabłoń, śliwka).

9. Nazwy urzędów, władz używane w znaczeniu nazw pospolitych (sejm, senat, izba).

10. Tytuły naukowe i zawodowe, godności, nazwy żołnierzy, członków bractw, zgromadzeń zakonnych, społeczności wyznaniowych, nazwy członków partii, stronnictw politycznych (jezuita, franciszkanin, kawalerzysta, saper, ułan, konfederat). 

11. Rzeczowniki utworzone od imion własnych, nazw własnych, używane jako nazwy pospolite, niejednostkowe nazwy istot mitologicznych, istot będących wytworem fantazji (kościuszkowiec, marksista, elfy, rusałki).

12. Nazwy mieszkańców miast, osiedli, wsi, nazwy absolwentów szkół, utworzone od imion własnych ludzi, nazwy stron świata, pojęcia i terminy geograficzne, nazwy okręgów administracyjnych (harwardczyk, południk, równoleżnik, archidiecezja gnieźnieńska, diecezja poznańska).

13. Przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, plemion, niebędące nazwami geograficznymi (kultura europejska, sery szwajcarskie, języki słowiańskie).

14. Przymiotniki jakościowe utworzone od nazw własnych (syzyfowa praca, porównanie homeryckie, rok mickiewiczowski). 

* we wszystkich słownikach języka polskiego jest mowa o wielkiej literze, natomiast prof. Miodek apeluje o używanie dużych liter, dlatego nie będę się upierać przy żadnej z tych form, obie są dopuszczalne

Pisownia przymiotników złożonych (kolory)

symetria.pl

ŁĄCZNIE zapisujemy przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, czyli takich, w których to drugi człon określa znaczenie (pierwszy jest jedynie dookreśleniem), np. jasnoniebieski - drugi człon, czyli niebieski określa właściwy kolor, pierwszy jest jedynie doprecyzowaniem - jasny; bladoczerwony, ciemnozielony, perłowoszary. 

ŁĄCZNIE zapisujemy również przymiotniki złożone z więcej niż dwu członów, rozpoczynające się od członu rzeczownikowego, przymiotnikowego, liczebnikowego, zaimkowego (czyli członu nieimiennego); np. żółtobrunatnozielony (zielony z odcieniami: żółtym i brunatnym; czerwonożółtosrebrzysty (srebrzysty z odcieniem czerwonożółtym). 

Przymiotniki złożone z dwóch lub więcej członów równorzędnych znaczeniowo piszemy z łącznikiem; np. biało-czerwony (jeśli mamy problem z określeniem poziomu znaczeniowego, możemy posłużyć się łącznikiem "i"; flaga ma kolor biały i czerwony); czarno-czerwono-żółty; niebiesko-biało-czerwony. 

Błędne użycie popularnych słów

Są takie słowa, które weszły do języka potocznego, jednak są błędnie używane. Oto kilka najpopularniejszych.

SPOLEGLIWY wbrew pozorom nie oznacza osoby uległej czy łatwo ustępującej. Nazywamy tak osobę, na której zawsze można polegać. Przymiotnik ten został utworzony przez prof. Tadeusza Kotarbińskiego (zapożyczył on niemieckie słowo zuverlassig (wiarygodny) na potrzebny własnych prac filozoficznych; również w języku czeskim mamy słowo spolehlivy, które tłumaczymy jako godny zaufania). Wprawdzie włączono niepoprawne użycie do normy potocznej, jednak we wzorcowej, nazywanie osoby uległej spolegliwą jest nadal błędem.

OPORTUNISTĄ nie nazwiemy człowieka stawiającego opór! Oportunista to osoba, która nie ma zasad, a jej głównym celem jest wyłącznie własna korzyść.

DEDYKUJEMY komuś coś. Możemy zadedykować piosenkę, wiersz, książkę. Często jednak słowo to jest błędnie używane jako synonim przeznaczyć. Nie możemy powiedzieć "pieniądze są dedykowane" - pieniądze przeznaczamy na jakiś cel, a nie dedykujemy komuś.

NOSTALGIA to tęsknota za ojczyzną, a nie po prostu "tęsknota", nie powinniśmy używać nostalgii zamiennie z melancholią.

David Zurdo, Angel Gutiérrez - Ostatnia tajemnica Leonarda da Vinci

Zarówno wokół Świętego Całunu jak i zakonu templariuszy przez lata narastały legendy pełne tajemnic, zagadek, zbrodni. Ta książka to połączenie najciekawszych legend związanych z zakonem i Świętym Całunem, z osobą równie tajemniczą - Leonardem da Vinci, przez lata uważanym za strażnika wiedzy tajemnej. 

Mimo że powszechnie uważa się Święty Całun za płótno pogrzebowe Jezusa Chrystusa, do dzisiaj nie wiadomo, czym on tak naprawdę jest. Są tylko tezy, legendy, zagadki. 

Niespełna 30 lat temu grupa naukowców ogłosiła, że Całun Turyński powstał najprawdopodobniej ok. XIII-XIV wieku (1260-1390). Informacja ta stała się bazą wyjściową dla zbudowania wielowątkowej intrygi.

Książka rozpoczyna się w momencie, gdy Cezar Borgia zamawia u Leonarda da Vinci kopię Świętego Całunu... Następnie akcja prowadzona jest w różnych wymiarach czasowych - współczesność miesza się z różnymi momentami przeszłości, w zależności od tego, gdzie Święty Całun aktualnie się znajduje. Nie można powiedzieć, że opowieść trzyma czytelnika w napięciu. Prawdziwa akcja zaczyna się dopiero pod koniec książki i trwa krótko - na siłę przeciągana gubi swój "urok". Czytelnik ma wrażenie zagubienia - historia templariuszy, rodziny Borgiów, tajemnica da Vinci, wojna, losy zakonów, kościołów - za dużo tego wszystkiego jak na jedną opowieść. Może nie tyle nadmiar zgubił autorów, co brak spójności i silnych powiązań. Często ma się wrażenie, ze poszczególne wątki zostały wplecione w opowieść bez wyraźnego celu. Książka rozwleczona, ale na pewno na swój sposób ciekawa. Jednak miłośnicy spiskowych teorii i średniowiecznych tajemnic poczują niedosyt. 

Co to znaczy "pleść duby smalone"?

Zastanawialiście się kiedyś skąd się wzięło powiedzenie pleść duby smalone, czyli opowiadać bzdury? 

W piśmie po raz pierwszy spotykamy się z tym powiedzeniem w balladzie Adama Mickiewicza Romantyczność (...) Dziewczyna duby smalone bredzi (...). Jednak frazeologizm ten zaczął być używany dużo wcześniej. Nazywano tak czynność bezsensowną, nieprzynoszącą korzyści, nadaremne wykonywanie jakiejś pracy. Dlaczego duby smalone? Dawniej przeróżne przedmioty wyplatano z gałęzi drzew. Najbardziej nadawały się do tego witki brzozowe czy wierzbowe. Z kolei gdy ktoś próbował wypleść coś z dębu, regionalnie nazywanego dubem, był z góry skazany na niepowodzenie. Gałęzie dębowe (dubowe) były zbyt sztywne. Próbowano je opalać nad płomieniem, czyli smaląc, aby nadać im giętkości. Jednak taki zabieg nie przynosił efektu, gdyż takie witki szybko się łamały, a więc plecenie czegoś ze smalonych dubów było po prostu z góry skazane na niepowodzenie; strata czasu. 

Z tekstu Romantyczności wynika, że omówiony frazeologizm oznacza opowiadać głupstwa. Mickiewicz więc nadał mu nowego znaczenia, które zachowało się do dzisiaj. Obecnie mówiąc pleciesz duby smalone najczęściej mamy na myśli, że ktoś opowiada bzdury, a nie, że wykonuje bezsensowną czynność. Warto dodać, że w języku staropolskim mieliśmy również (zapożyczony z niemieckiego) rzeczownik dubiel, który oznaczał prostaka, głupca. 

Susanne Mischke - Zabij, jeśli potrafisz!

Książkę mogłam przeczytać dzięki uprzejmości Wydawnictwa PWN.

Szczerze mówiąc, nie wiem od czego powinnam zacząć recenzję. Książka jest tak bogata w wydarzenia, intrygi, postaci, że właściwie każdy wątek mógłby zostać oddzielnie zrecenzowany i nadal trzymałby czytelnika w niepewności, wzbudzając wachlarz "kryminalnych" emocji. A najlepsze jest to, że każdy z nich jest silnie powiązany i zależny od drugiego - o czym czytelnik dowiaduje się na samym końcu. Niby logiczne, ale podczas lektury nic nie zapowiada jakiejkolwiek spójności w historiach bohaterów.

Leander Hansson jest znanym ze swojego ciętego języka, krytykiem literackim. Prowadzi audycje radiowe ze sławnymi pisarzami. Po zakończeniu rozmowy z tajemniczą pisarką, która nigdy nie pokazuje medialnie swojej twarzy i nie zdradza prawdziwego nazwiska (specjalnie dla Leandera zrobiła wyjątek), mężczyzna dostaje telefon, że jego 2-letnia córeczka Lucie zostaje porwana. Działania policji, wysoka nagroda, którą ufundowali bogaci teściowie Leandera - nie przynoszą żadnych skutków. Przez 4 lata rodzice nie otrzymują informacji o miejscu przetrzymywania, bądź śmierci Lucie. Do czasu, aż Leader dostaje list, którego nadawca obiecuje, że mężczyzna odzyska córkę, jeśli kogoś zabije. Kogo? Dowie się w ostatniej chwili. Do wiadomości dołączone są buciki dziecka z dnia porwania, a jako dowód, że Lucie jeszcze żyje, rodzice otrzymują filmik, na którym widać bawiącą się już 6-letnią dziewczynkę. "Zabij, jeśli potrafisz!" Czy krytykowi literackiemu wystarczy odwagi, żeby zamordować człowieka i tym samym uratować córkę? Jego żona ma co do tego ogromne wątpliwości, dlatego, w tajemnicy przed Leanderem, przejmuje inicjatywę. 

Komisarz Forsberg od lat pracuje w dziale osób zaginionych, jednak w całej swojej karierze nie miał tylu spraw dotyczących zaginięcia dzieci. Córka Hanssonów, dziecko rosyjskiej prostytutki, czy potomstwo emigrantów przebywających nielegalnie w kraju, a co najgorsze jego własna córka, która parę lat temu nagle wyszła z domu i już nigdy nie wróciła. Od tego czasu, komisarz, co roku w urodziny córki, otrzymuje  niepodpisane pocztówki z różnych krajów świata. Czy córka w te sposób daje sygnał, że nadal żyje, czy tylko ktoś okrutnie bawi się z zacięty komisarzem?

Camilla to typowa dziewczyna z małego miasteczka, której marzy się wielka kariera w dużym mieście. Wspaniała posada, bogaty i przystojny mąż, piękny dom. Jednak już po kilku dniach pracy wdaje się w romans z szefem licząc, że ten rozwiedzie się dla niej z żoną. Scenariusz łatwo da się przewidzieć: dziewczyna zachodzi w ciążę, a mężczyzna zrywa z nią wszelkie kontakty. Udaje jej się jedynie wyciągnąć od niego trochę pieniędzy na utrzymanie niechcianego dziecka, które przy każdej wolnej okazji podrzuca swojej matce. Od tej pory Camilla planuje zemstę na byłym kochanku i wychowuje córkę w nienawiści do ojca i przyrodniego rodzeństwa, które pławi się w luksusie podczas, gdy one często nie mają co jeść. Po latach dziewczynce niechcący udaje się ugodzić rodzinę w najczulszy punkt. A za błędy Camilli zapłacą niewinne dzieci.

Eva Roog to znana dziennikarka śledcza, która w wyścigu o stanowisko szefa gazety przegrała, ze swoim praktykantem. Mimo poniżenia i początkowej chęci odejścia z mediów, postanawia pracować nadal, z niecierpliwością oczekując, aż młodemu szefowi powinie się noga. Na to nie musi długo czekać. Dzięki dobrym kontaktom z komisarzem policji Forsbergiem, jako jedyna dziennikarka ma dostęp do akt i najświeższych informacji kryminalnych. A gdy dowiaduje się, że córka jej byłego kochanka zostaje porwana, postanawia sama zbadać sprawę, wpadając przy okazji na trop pedofilii. Nie wie jednak, że to właśnie ona stanowi kartę przetargową między gangiem, a zdesperowanymi rodzicami.

Początkowo ma się wrażenie, że wątków jest za dużo i są mocno przekombinowane. Jednak z każdą kolejną stroną czytelnikowi jawi się spójny obraz, a historie łączą się w całość. Narracja prowadzona jest na dwóch płaszczyznach: teraźniejszości i przeszłości. Jednak to czytelnik musi sam się domyślić, które wydarzenia dzieją się w tym momencie, a które są jedynie wspomnieniem. Autorka nigdzie nie sygnalizuje czasu akcji. Początkowo jest to denerwujące i wprowadza chaos, ale w miarę czytania czytelnik uczy się porządkować wydarzenia. Susanne Mischke momentami traktuje swojego odbiorcę jak dobrego znajomego, który uczestniczył z nią w wydarzeniach i nie trzeba mu opowiadać całej sytuacji. W ten sposób autorka wprowadza tajemniczość i emocje, które pchają czytelnika do dalszego obcowania z tekstem. Pomimo początkowych "niedogodności" czytelniczych ciekawa intryga, rozbudowane wątki i wartka akcja sprawiają, że od książki nie sposób się oderwać. Nie bez powodu Susanne Mischke nazywana jest królową niemieckiego kryminału - tylko królowa skomponowałaby tak skomplikowaną historię z prostych motywów i dziwnych zbiegów okoliczności.

Dlaczego mówimy "sam jak palec"?

www.demotywatory.pl

Dlaczego mówimy, że ktoś jest sam jak palec skoro palec nigdy nie jest sam? Ktoś dowcipny mógłby powiedzieć, że zwrot ten ma sens wtedy, gdy mówimy o dłoni drwala czy stolarza. Jednak okazuje się, że ma on całkiem logiczną etymologię. I nie chodzi o pokazywanie wiadomego palca :)

Skoro nie środkowy palec jest sam to jaki? Dawniej "palec" nie oznaczał jednego z pięciu palców, a jedynie kciuka! To kciuk jest odchylony od pozostałych palców, więc mówiąc zostaniesz sam jak palec, mamy na myśli, że ktoś zostanie sam jak kciuk. 

Jeśli palec oznaczał wyłącznie kciuka, to jak nazywano inne palce? 

Parsty lub pirsty. Stąd też obecność słów pierścień czy naparstek (na-parstu=na palcu)

Dlaczego "z powrotem", a "skąd"?

kwejk.pl

Często pada pytanie, dlaczego piszemy "z powrotem" (rozłącznie), a "skąd" (łącznie)?

Jeśli mamy do czynienia z dwoma przyimkami (przyimek złożony), wtedy piszemy łącznie, np. sponad, znad, spomiędzy. 

Natomiast "powrót" jest rzeczownikiem i konstrukcje z rzeczownikiem piszemy rozłącznie. 

W przypadku "stąd", pisownia „s” zamiast „z” wynika z ubezdźwięcznienia w sąsiedztwie „t”. Do 1936 roku pisano "ztąd", później dokonano zmian w pisowni i zgodnie z najnowszą ortografią piszemy "stąd".

Kropka po cyfrach

www.betzold.pl

W komentarzach do ostatniego posta kilka osób zwróciło uwagę, że zapis "13 grudnia" jest niepoprawny, gdyż brakuje w nim kropki (13. grudnia). Wobec wątpliwości warto więc przypomnieć zasady stawiania kropki po cyfrach/liczbach. 

KROPKĘ STAWIAMY PO:

- cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe (po raz 8.=ósmy, na 3. piętrze =trzecim, w 1. osobie =pierwszej, zajął 2. miejsce =drugie);

- gdy całą datę zapisujemy używając cyfr (4.12.2015);

- po cyfrach rzymskich w tytułach rozdziałów (XII. Historia języka polskiego);

- po liczbach (i literach) wprowadzających wyliczenia (1. ....., 2. .....);

NIE STAWIAMY KROPKI:

- jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że został użyty liczebnik porządkowy (chodzę do 3 klasy);

- gdy po cyfrze oznaczającej datę słownie wpisujemy nazwę miesiąca (4 stycznia, 13 grudnia);

- gdy po cyfrze oznaczającej datę miesiąc został oznaczony cyfrą rzymską (4 I, 13 XII, 8 V);

- w cyfrach rzymskich oznaczających liczebniki porządkowe (na początku XX wieku =dwudziestego, mieszka na III piętrze =trzecim, Jan Paweł II =drugi);

- w liczebnikach porządkowych oznaczających godzinę (pociąg odjeżdża o 8);

- po liczebnikach głównych (brało udział 8 osób, minęło 800 lat);

Wesołych Świąt czy wesołych świąt?

www.obrazki.jeja.pl

W słownikach poprawnej polszczyzny odnajdujemy zapis: Z okazji świąt Bożego Narodzenia, który pozostaje w zgodzie z zasadą, że nazwy świąt i dni świątecznych pisze się wielką literą w odróżnieniu od ich nazw opisowych. 

A jak wygląda sytuacja, gdy życzymy wyłącznie Wesołych Świąt?

Profesor Mirosław Bańko tłumaczy: "Piszemy Wesołych Świąt, mając na myśli święta Bożego Narodzenia albo Wielkiej Nocy. Słowo Świąt, pisane wielką literą*, staje się tutaj synonimem pełnej nazwy. Jeśli pełna nazwa jest też obecna, to logiczne wydaje się pisanie słowa świąt małą literą. W praktyce jednak spotyka się też wersję: Wesołych Świąt Bożego Narodzenia. Być może podniosły nastrój towarzyszący świętom (Świętom) skłania nas do pisania w taki sposób." 

Zgodnie z zasadami "użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ wielka litera jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze." 

Ogólnie przyjęte "zasady" komplikuje dr Maciej Malinowski, który na swoim blogu pisze:

"(...) Być może istnieje jednak bardziej prozaiczny powód pojawiania się błędu (bo jest to jednak błąd…) w wyrażeniu Wesołych Świąt. Myślę tu o oddziaływaniu angielskiej formułki Merry Christmas zapisywanej – jak wiadomo – wielkimi literami. Merry znaczy w angielszczyźnie ‘wesoły, radosny’, więc Merry Christmas tłumaczy się najprościej jak można – jako Wesołych, Radosnych Świąt Bożego Narodzenia, a w skrócie Wesołych, Radosnych Świąt. Zauważmy, że ów ortograficzny kłopot z pewnością by znikł, gdyby bardziej upowszechniła się u nas formułka Wesołego Bożego Narodzenia bądź Radosnego Bożego Narodzenia (bez słowa święta). Nawiasem mówiąc, tak właśnie powinniśmy przetłumaczyć angielskie połączenie słów Merry Christmas…"

Myślę, że w święta Bożego Narodzenia, trochę mniej liczy się zapis, a bardziej sama treść życzeń :D

A Wy jak zapisujecie Wesołych Świąt? Bo mnie jednak bardziej podoba się pisownia dużymi literami.

*oczywiście litery mamy małe i duże, o co wielokrotnie apelował prof. Miodek, jednak cytaty pozostawiam bez zmian; zastanawiający jest fakt, że we wszystkich słownikach mamy wielkie litery


Nowy Rok czy nowy rok? --> link

Zaginiona dziewczyna - Gillian Flynn

Gdy znika żona, kto jest głównym podejrzanym? Oczywiście mąż! Pół biedy, gdy był dobrym, kochanym i oddanym mężczyzną. Wtedy całe otoczenie staje murem po jego stronie, nie wierząc w oskarżenia. A gdy mąż zdradzał, nie chciał dziecka i kochał żonę nie tyle dla niej samej, co dla jej pieniędzy? Wtedy jest spalony. Dla wymiaru sprawiedliwości, opinii publicznej, przyjaciół. Jedyne co mu pozostaje to przestać walczyć i poddać się karze, nawet gdyby był naprawdę niewinny. 

Nick wraca do domu w piątą rocznicę ślubu. Liczy, jak co roku, na wielkie poszukiwanie skarbów organizowane przez jego żonę: w każdym ważnym dla nich miejscu jest wskazówka, nawiązująca do wspólnie przeżytych chwil, która następnie odsyła do kolejnej, aż w końcu, w ostatnim, najważniejszym miejscu jest prezent. W domu oprócz kochanej żony i znienawidzonego rytuału zastaje... scenę walki. Krew, powywracane meble i krzycząca pustka, że Amy zniknęła. Natychmiast zawiadamia policję, która oczywiście rozpoczyna śledztwo, jednak z każdym kolejnym etapem, zamiast szukać jego zaginionej żony, szuka dowodów na jego winę. I znajduje ich sporo: podwyższona kilka dni temu polisa na życie dla Amy, debet na koncie, dziennik, w którym kobieta pisze, że boi się własnego męża, świadek, który zeznaje, że Amy chciała kupić broń, gdyż bała się o własne życie, sąsiadka, która wielokrotnie pocieszała kobietę, po ostrej sprzeczce z Nickiem, kochanka, z którą od roku miał burzliwy romans, mimo że zakochana po uszy żona za wszelką cenę próbowała odświeżyć ich małżeństwo. Dowody przeciw Nickowi się mnożą, a on przysięga, że jest niewinny. Nie ma jednak dokładnego alibi na dzień zaginięcia swojej żony. Logicznym jest więc, że nikt mu nie wierzy. No prawie nikt. Po jego stronie staje siostra bliźniaczka, która nigdy nie lubiła żony swojego brata. Sprawa jest dziwna. Bo jeśli nie Nick zabił Amy to kto?

Narracja prowadzona jest z dwóch perspektyw. Czas teraźniejszy oczami Nicka, przeplata się z zapiskami z pamiętnika Amy. Początkowo czytelnik nie lubi tej rozpieszczonej dziewczyny o wyidealizowanym podejściu do życia, która wychowana w, wydaje się, idealnej rodzinie z idealnymi rodzicami, nie potrafi zrozumieć, że życie nie jest idealne. Za dużo razy użyłam słowa "idealne"? No cóż, Amy taka jest. W każdym calu idealna. Jej rodzice to bratnie dusze, para psycholog, która zbiła majątek na książeczkach dla dzieci o Niezwykłej Amy. Nie trzeba oczywiście dodawać, że bohaterką opowieści jest ich córka. Nick natomiast jawi się jako sympatyczny mężczyzna, który ma swoje wady. Z czasem jednak czytelnik stopniowo traci sympatię do mężczyzny i opowiada się po stronie jego żony. Zwłaszcza, gdy Nick podkreśla, że po raz 5, 10, 20 skłamał składając zeznania na policyjnym przesłuchaniu. Na początku książki, przyszła mi przez chwilę do głowy myśl, że może kobieta sama upozorowała zniknięcie, żeby zemścić się na mężu (był przecież taki motyw w jednym z odcinków Kryminalnych), jednak to by było przecież zbyt pokręcone i takie niepodobne do idealnej Amy. Zwłaszcza, że z pamiętnika kobiety wyłania się coraz gorszy obraz męża-potwora. Cała rodzina jest zrozpaczona. Policja robi wszystko, aby znaleźć Amy żywą bądź martwą. A Nick? No cóż, uśmiecha się, flirtuje z kobietami, ma sekretny telefon, o którym wie wyłącznie jedna osoba, a który ciągle dzwoni. Jednym słowem nie wygląda na specjalnie przejętego i jeszcze kręci w zeznaniach. Nawet najgłupszy gliniarz zorientowałby się, że ten mężczyzna kłamie. Z czasem nikt nie ma wątpliwości, że zabił. Pytanie tylko, gdzie ukrył ciało. 

Rewelacyjna książka, która od samego początku budzi w czytelniku wachlarz emocji! Genialnie, wręcz koronkowo zawiązana intryga, wymagająca zagadka i nieustanna gra z czytelnikiem w kotka i myszkę. Gdy wszystko wydaje się takie łatwe, przewidywalne, właściwie już rozwiązane, czytelnik dostaje pstryczka w nos i cała dotychczasowa linia fabularna zostaje wywrócona do góry nogami. A zakończenie wprost nie mieści się w głowie. Jest takie... chore, niemożliwe, trąci psychicznym szaleństwem. Aż chciałoby się napisać więcej, ale nie chcę odbierać przyjemności z lektury osobom, które dotychczas nie przeczytały Zaginionej dziewczyny. Powiem tylko, że nazywanie Gillian Flynn "Larssonem w spódnicy" to błąd. Ona nie jest taka dobra jak Larsson! Z całym szacunkiem dla szwedzkiego autora, którego nawiasem mówiąc uwielbiam, ale Flynn jest dużo lepsza! 

Robert Kviby, Skorumpowani

Szwecja w opinii sąsiadów zawsze wydawała się państwem, które w kryminalistyce i wydziale śledczym może służyć za wzór. Wszystkie zbrodnie rozwiązane, wszyscy złoczyńcy za kratkami. Słowem: bezpieczeństwo i praworządność na najwyższym poziomie. Jakakolwiek korupcja ze strony aparatu sprawiedliwości nie zmieściłaby się w głowie przeciętnego obywatela. A wiadomo, że najciemniej po latarnią.

Annie Lander to sztokholmska dziennikarka śledcza, która wbrew przełożonym i policji prowadzi własne śledztwo dotyczące zamordowanych prostytutek. Historia może wydawać się nieco podobna do sprawy Kuby Rozpruwacza, jednak ma dużo głębsze i mroczniejsze podłoże niż zabójstwa londyńskiego mordercy. Dziennikarka w swoim dochodzeniu jest zdana wyłącznie na siebie. Nikt nie chce jej pomóc. Przełożeni nalegają, żeby dała sobie z tą sprawą spokój. Policja nie potrafi, bądź nie chce znaleźć wyjaśnienia śmierci kilku prostytutek. Za każdym razem umarza sprawę, z powodu braku dowodów, mimo że posiada DNA sprawcy. Coś tu wyraźnie śmierdzi. Jednak gdy Annie dochodzi do rozwiązania sprawy zostaje porwana. 

To, że ciężarna kobieta nagle znika zawsze budzi sporo kontrowersji, ale gdy kobietą jest znana w całym kraju dziennikarka śledcza - powstaje lawina. Te same osoby, które nie chciały doprowadzić do rozwiązania sprawy prostytutek starają się również za wszelką cenę nie dopuścić do ujawnienia przez dziennikarkę zebranych przez nią materiałów. Nawet gdyby ceną za to było kilka ludzkich istnień. Muszą więc znaleźć kozła ofiarnego. A kto jest zawsze głównym podejrzanym o zabójstwo żony? Oczywiście mąż. Autor wprowadza zatem nowe śledztwo. Tym razem prowadzi je mąż dziennikarki - Max. Mężczyzna stara się nie tylko uratować swoją ciężarną żonę, ale także oczyścić się z podejrzeń o zabójstwo. Czy mu się to uda? Mafia, policja, najwyżsi przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości i biznesmeni zrobią wszystko, żeby tak się nie stało. 

Robert Kviby opart fabułę swojej na książki na faktach. Pierwowzorem Annie Lander była bliska przyjaciółka autora, dziennikarka, która zajmowała się sprawą biznesmenów korzystających z usług prostytutek na specjalnych, elitarnych imprezach. Wiele z niech nie dożyło następnego dnia, jednak ze względu na znajomości morderców nierozwiązane sprawy zawsze lądowały w koszu. Prostytutek przecież nikt nie będzie szukał. Ciekawa, choć nieco przewidywalna fabuła, dynamiczne zwroty akcji. Dużo krwi, brutalności, brudnych interesów i nielegalnych działań. Momentami naprawdę serce zaczynało bić szybciej, a czytelnik kibicował bohaterom w pomyślnym rozwiązaniu ich śledztwa. Jednak ta historia nie ma happy endu. 

Wskutek, na skutek

blekitna.tv

Znacie to powiedzenie, że szewc bez butów chodzi? No właśnie. Parę dni temu okazałam się takim bosym szewcem, gdyż w pośpiechu napisałam "w skutek" (aczkolwiek brak czasu nie tłumaczy mojego błędu!). Czujni internauci wyłapali błąd i zwrócili mi uwagę, za co dziękuję :) Ale do rzeczy....

Dawniej "wskutek" pisano rozłącznie ("w skutek"). Jednak po reformie ortografii w 1936 roku uznano m.in., że przyimki takie jak wbrew, wskutek oraz połączenia przyimka i członów: -wnątrz, -śród, -miast, -bok, -czas, -dług, -koło będą zapisywane łącznie. 

Dlatego obecnie prawidłowa pisownia to "wskutek" bądź "na skutek". Błędem jest łączenie tych słów ("na wskutek"). 

Postscriptum - jak zapisać?

plus.google.com

PS., P.S., PS, a może PS: - jak zapisujemy postscriptum? 

Najczęściej spotykamy się z zapisem PS. 

Jednak zdaniem prof. Mirosława Bańki dopuszczalne są jeszcze inne formy:

PS. To jest postscriptum.
PS: To jest postscriptum.
P.S. To jest postscriptum.
P.S.: To jest postscriptum.

"Niezależnie od wybranej pisowni skrótu potrzebny jest jakiś znak interpunkcyjny, który odzieli go od treści danego postscriptum. Może to być kropka, może być i dwukropek. Jeśli sam skrót zapiszemy z dwiema kropkami, to dodatkowej kropki po skrócie, rzecz jasna, już nie stawiamy: jedna kropka pełni wówczas podwójną funkcję." - Mirosław Bańko, PWN

Mikołajek czy mikołajków?

katerinaz.pinger.pl

Cieszymy się z "mikołajek" czy z "mikołajków"?

Wątpliwości wynikają z tego, że "mikołajki" nie mają liczby pojedynczej, dlatego trudno nam przypisać je do rodzaju. Jednak mówimy andrzejek, walentynek - czyli w wyrazach tych mamy dopełniacz bez końcówki. 

Tak samo sprawa wygląda z mikołajkami. Dopełniacz słowa "mikołajki" to "mikołajek" (jak miasteczko na Mazurach - jadę do Mikołajek), czyli cieszymy się z tych mikołajek.

Końcówki: -a, -u

Częstym dylematem językowym jest wybór końcówki. Użytkownicy języka nigdy nie są do końca pewni, czy w dopełniaczu liczby pojedynczej rodzaju męskiego należy wstawić -a czy -u. Uprzedzam: nie ma jasnych i jednoznacznych kryteriów! Są pewne wyznaczniki semantyczne, które sugerują wybór odpowiedniej końcówki, jednak wyjątków jest tak dużo, że nie możemy traktować ich jako pewnik, bardziej jako kryteria cząstkowe. 

KOŃCÓWKA -A:

- nazwy osób i zwierząt (pisarza, lekarza, redaktora, zająca, rekina, wyjątek: wołu, bawołu),

- nazwy narzędzi, miar, wag, naczyń, liczb i miesięcy (tłuczka, wyjątek: śrubokrętu/śrubokręta, kilometra, kilograma, kubka, garnka, tuzina, miliarda, sierpnia, grudnia), 

- nazwy owoców, grzybów, marek fabrycznych, tańców i gier (winogrona, ananasa, arbuza, banana, muchomora, prawdziwka, borowika, opla, poloneza, walca, tanga, pokera).

KOŃCÓWKA -U:

- rzeczowniki abstrakcyjne, zbiorowe i materialne (humoru, wdzięku, bursztynu, cementu, tłumu),

- skrótowce (SMS-u, GPS-u, PWN-u, LOT-u).

* SMS-u - chociaż w wielu Słownikach Poprawnej Polszczyzny SMS-a uznawana jest za formę potoczną, powoli wypiera ona SMS-u i być może wkrótce stanie się jedyną poprawną formą. Obecnie, poprzez częstotliwość użycia, SMS-a jest traktowana jako forma oboczna. Możemy zatem wysłać zarówna SMS-u, jak i SMS-a. Chociaż rzeczywiście ta pierwsza brzmi jakoś dziwnie... :)

Nie wiadomo czy niewiadomo?

galeriawidgeta.blogspot.com

Zasada jest prosta: nie z czasownikami piszemy oddzielnie, z przymiotnikami łącznie. 

Ale bardzo często użytkownicy języka mają problem z pisownią "nie wiadomo", zapisując wyrazy łącznie.

Musimy pamiętać, że NIE z wyrazami mającymi znaczenie czasownikowe, piszemy rozłącznie, traktując je jak czasowniki, np. nie można, nie trzeba, nie warto, nie wiadomo, nie wolno, nie potrzeba.

Wyjątkiem są niektóre czasowniki odrzeczownikowe: niepokoić (od niepokój), niewolić (od niewola), a także nienawidzić, niedowidzieć, niedomagać. 

Żali czy żalów?

www.wrzuta.pl

Jak brzmi dopełniacz rzeczownika żale? Oczywiście żalów! 

"Żal" to wyjątek od reguły, która mówi, że rzeczowniki zakończone na -l, przyjmują końcówkę -i - motyl-motyli, motocykl-motocykli, kąpiel-kąpieli, wafel-wafli. Zatem poprawnie powiemy wyłącznie "nie wylewaj żalów". 

Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku Gorzkich Żali (możemy także powiedzieć Gorzkich Żalów), gdyż związki frazeologiczne rządzą się swoimi prawami (np. poczciwy z kościami, zamiast kośćmi). 

Przypomniała mi się sytuacja, gdy kilka lat temu, mój młodszy brat znalazł mój indeks. Przeglądając rubryki, trafił na stronę z wykładami, przy których nie było oceny tylko tzw. zalka ("zal"). I nagle stwierdził, że wcale nie jestem taką mądra za jaką mnie uważał. Co więcej, doszedł do wniosku, że muszę być naprawdę bardzo głupia, skoro aż wykładowcy wpisują mi ŻAL w indeksie :D

Pierwszy śnieg - Jo Nesbo

Chłopiec cierpi na dziwną chorobę genetyczną: nie ma sutków, a w przyszłości czeka go walka z ciężką przypadłością: bezwład kończyn czy ściągnięcie mięśni. Jego matka twierdzi, że to po jej ojcu, który borykał się z podobną chorobą. Jednak chłopiec oglądając rodzinne albumy dochodzi do wniosku, że kobieta kłamała. Nie rozumie tylko dlaczego. Do czasu. Pewnego dnia chłopiec jedzie z mamą samochodem do tajemniczego domu. Kobieta obiecuje, że wejdzie tylko na chwilę i prosi syna, aby poczekał w aucie. Mijają minuty i chłopcu zaczyna się nudzić. Lepi więc, z pierwszego w tym roku śniegu, bałwana na podwórku nieznanego gospodarza. Gdy dochodzi do głowy odruchowo zerka w okno, gdzie mężczyzna bez sutków uprawia seks z jego matką. Chłopiec domyśla się wszystkiego. Nie chce jednak, żeby jego oficjalny tata cierpiał. W drodze powrotnej szepcze matce na ucho, że wszyscy umrą. Te słowa stają się początkiem strasznej tragedii.

Harry Hole, komisarz śledczy z Oslo, specjalista od seryjnych morderców, ma zająć się sprawą zaginionej kobiety. Birte Becker zapadła się po ziemię. Mąż wyjechał w delegację, a ona została w domu z małym synkiem. Jednak, gdy chłopiec się obudził mamy nigdzie nie było, a na podwórku stał, ulepiony przez kogoś, bałwan z szalikiem kobiety. Śledztwo kieruje Holego na kilka podobnych przypadków: w każdym z nich kobieta nagle znikała, a przed domem został ulepiony bałwan. Zawsze zniknięcie obywało się w pierwszym dniu śniegu. Te zaginięcia ciągną się od lat, jednak nigdy nie znaleziono ciał. Oprócz jednego przypadku, gdy morderca w miejscu najwyższej kuli bałwana, umieścił kobiecą głowę. Na pierwszy rzut te kobiety nic nie łączy, chyba tylko to, że mają rodziny. Tak niewielki trop, a tak dużo zmienia w toku śledztwa. Harry odkrywa, że każda z tych kobiet miała dziecko z innym mężczyzną, niż mąż, oczywiście absolutnie nikt o tym nie wiedział. A co ciekawe, badania DNA robiły u tego samego lekarza. Gdy wszyscy myślą, że rozwiązanie jest blisko i znaleźli "Bałwana", jak nazwano seryjnego mordercę, Harry wpada na nowe tropy, burząc całkowicie zebrane dowody i udowodniając, że rozwiązanie wcale nie jest takie proste.

Kolejna część serii o genialnym śledczym z Oslo. Nesbo jak zwykle drażni się z czytelnikiem podsuwając tropy, z których żaden nie jest właściwy, a zakończenie może przewidzieć chyba tylko wróżka. Świetna, wielowątkowa intryga, wyraziste postaci, wartka akcja i zakończenie wywracające do góry nogami całą fabułę - taki właśnie jest Jo Nesbo, brutalny i genialny jednocześnie.