 |
Jaś obszedł jezioro. Jezioro zostało przez Jasia...? - zagadka stara jak świat, a mimo tego wielu ludzi nadal się zastanawia nad jej rozwiązaniem.
Istnieją w języku polskim czasowniki, które nie mają strony biernej, tzw. czasowniki nieprzechodnie.
Do tej grupy należą:
- iść
- obejść
- jechać
- biegać
- krzyczeć
- mówić
- rozmawiać
- spać
- leżeć
- pachnieć
- uciec
- umrzeć
Tak to bardzo ciekawa sprawa. Dobrze, że o tym napisałaś. Ja jestem na etapie poznawania najróżniejszych odmian czasowników - za sprawą mojej trzyletniej córeczki, która mówi np. "bojałam się" (czyt. bałam) Ty mnie ubierzesz, czy ja się ubierze? (ale to pewnie wynika z tego, że dzieci czasem mówią o sobie w trzeciej osobie), "wziołam" (wzięłam) i inne. Oczywiście ją poprawiam i uczę prawidłowych form, ale jest coś pięknego w tym odkrywaniu języka przez dzieci. Nie wiem czy był u Ciebie taki post, jak tak to wyszperam, jak nie to jeśli znajdziesz czas i ochotę może napiszesz coś o języku dzieci?
OdpowiedzUsuńZgadzam się :D
OdpowiedzUsuńDzieci są mistrzami słowa, a swoimi pytaniami potrafią zagiąć dorosłego i zmusić do myślenia. Czemu mam, ale mieć, a nie mać? Czemu Duńczyk, skoro Dania? :)
Dziękuję za bardzo cenną uwagę! :D Rzeczywiście, muszę przyjrzeć się językowi dzieci i napisać coś o tym, bo jest to bardzo ciekawe zjawisko.
Pozdrawiam serdecznie
Ponoć prof. Miodek twierdzi, że poprawnie byłoby powiedzieć "jezioro zostało przez Jasia obeszłe". Jest to forma, która wyszła z użycia, niemniej jest jak najbardziej poprawna w tym przypadku.
OdpowiedzUsuńFake news bo :
OdpowiedzUsuńJaś obszedł jezioro. Jezioro zostało przez Jasia... Profesor Jan Miodek, językoznawca, wyjaśnia
SŁOWNIK POLSKO@POLSKI·CZWARTEK, 20 WRZEŚNIA 2018
Oto fragment pewnego artykułu dotyczącego rzeczywistości elektronicznej: „Każdy będzie stosownie zaopiekowany” – z imiesłowem przymiotnikowym biernym zaopiekowany. Widzę go nie po raz pierwszy. Już parę razy słyszałem wypowiedzi typu „dzieci będą dobrze zaopiekowane”, „pierwszoklasiści będą dobrze zaopiekowani”, „szkoły są dużo bardziej zadbane i zaopiekowane”, „klient czuje się zaopiekowany”.
Dlaczego forma ta spotyka się z powszechną krytyką w wydawnictwach poprawnościowych? – Ano dlatego, że wyłamuje się ona z gramatycznego porządku. Jej podstawa – czasownik zaopiekować się – jest tzw. zaimkiem zwrotnym (nie występuje bez się), wchodzi w związki z rzeczownikami w narzędniku (zaopiekować się kimś, czymś: dziećmi, pierwszoklasistami, szkołami, klientem, wnukami), gdy tymczasem imiesłowy przymiotnikowe bierne z wygłosowym „-ny” tworzone są od czasowników połączonych z rzeczownikami w bierniku.
Czasowniki te nazywane są przechodnimi, bo mogą być przekształcone w odpowiednią formę imiesłowową w stronie biernej, np. Lewandowski wykorzystał rzut karny – rzut karny został wykorzystany przez Lewandowskiego, Niemen zaśpiewał piosenkę – piosenka została zaśpiewana przez Niemena, Szymborska napisała wiersz – wiersz został napisany przez Szymborską, lektor przeczytał wiadomości – wiadomości zostały przeczytane przez lektora, profesor wygłosił prelekcję –prelekcja została wygłoszona przez profesora itp.
Przywołajmy teraz czasowniki zwrotne z się wraz z kontekstami składniowymi: Franek odważył się na ten krok, kolega zaśmiał się radośnie, po obiedzie zdrzemnął się w fotelu, zgadaliśmy się o zeszłorocznych wakacjach, zlęknął się na jego widok, nieprzyjaciel wdarł się do miasta, aktor wczuł się w rolę, pies wczołgał się pod łóżko. Nietrudno sobie uświadomić, że od żadnego z nich strony biernej nie da się utworzyć i że forma zaopiekowany – od zaopiekować się – aż nadto wyraźnie wyłamuje się z tej serii.
A skoro mówiliśmy dzisiaj o możliwościach zamiany czasownikowej strony zwrotnej na bierną, trudno na koniec nie przywołać gramatycznego dylematu współczesnych Polaków, który bije wszelkie rekordy popularności: jeśli coś obszedłem (staw, jezioro, górę itp.), to element ten został...?? – No właśnie! Kiedyś można by było od czasownika obejść stworzyć postać obeszły (staw został obeszły, jezioro zostało obeszłe, góra została obeszła) – tak jak od podejść pochodzi forma podeszły utrzymująca się do dziś w zbitkach wyrazowych podeszły wiek, podeszłe lata (podeszły, -e, czyli „o wieku człowieka: późny, -e, starczy, -e”). Przy czasowniku obejść , niestety, mamy we współczesnej polszczyźnie puste pole, niewypełnione żadnym imiesłowem.
Prof. Jan Miodek dla Gazety Wrocławskiej.